NÔ BỘC CÓ NHIỀU,DÂN CÓ KHÓ-Thơ Nguyễn Trãi

NÔ BỘC CÓ NHIỀU, DÂN CÓ KHÓ

(Thơ Nôm Nguyễn Trãi)

Bởi lòng chẳng ở cửa quyền,

Há rặng quân thần chẳng phải duyên.

Nô bộc có nhiều dân có khó,

Cửa nhà càng rộng thế càng phiền.

Đem mình non nước nhàn qua tuổi,

Kết bạn thông mai ngõ phỉ nguyền.

Chúc thánh cho tày Nghiêu Thuấn nữa,

Được về ở thú điền viên.

Bài này cấu trúc theo kiểu hai câu đầu và cuối bài, đều là câu sáu chữ (lục ngôn), còn lại là các câu bảy chữ (thất ngôn). Đấy là một kiểu cấu trúc thơ Nôm chỉ riêng Nguyễn Trãi mới có, đúng hơn, ông là người mở đầu.

Bởi lòng chẳng ở cửa quyền,

Há rặng quân thần chẳng phải duyên

Tiên sinh lý giải cái quan hệ của mình với vua (quân thần) và vì sao ông bỏ quan về ở ẩn. Sao ư? Là bởi lòng mình không thích, không muốn làm quan nữa, không thích ở chốn cửa quyền nữa, thế thôi. Nói thế thì có mâu thuẫn gì hay không? Kẻ sĩ có lý tưởng đại dụng, có tài thì đem tài ra giúp dân giúp nước. Tiên sinh có tài làm rường cột (lương đống) cho nước nhà, lại quý hiếm như hổ phách, phục linh, sao lại không thích làm quan để đem tài giúp nước? Đơn giản vì cái lòng mình bây giờ không muốn nữa. Biết cả rồi, thấm thía lắm rồi. Chốn cửa quyền nhiều hiểm hóc lắm. Bây giờ nó có còn gì đẹp đẽ như mình hằng mơ ước nữa đâu? Nhung nhúc lũ tham quan, gian thần vênh vênh váo váo, chả tài cán gì, chỉ mỗi cái tài đục khoét tham tàn hiểm độc hại nước hại dân, mưu toan bè cánh trục lợi cho riêng mình. Ở với chúng làm gì, thậm chí còn mang họa vào thân! Thế thôi, chứ như quan hệ quân thần (vua tôi), chẳng phải là ta với vua không có duyên đâu! Vả chăng:

Nô bộc có nhiều dân có khó,

Cửa nhà càng rộng thế càng phiền.

Làm quan to, cửa cao nhà rộng, kẻ hầu người hạ đông đúc như mây, thường thì vẫn thế. Nhưng nô bộc có nhiều, tất nhiên làm khó làm khổ cho dân (dân có khó), làm khổ làm hại cho nước. Xưa nay có ai sinh ra lại muốn làm kẻ hầu người hạ đâu? Thêm nữa, cửa cao nhà rộng cho nhiều, thì làm nô lệ cho cái nhà to ấy là cái chắc, chưa nói là càng thêm sự phiền nhiễu cho người khác. Thế nên mới bảo rằng Cửa nhà càng rộng thế càng phiền. Mình sướng trên cái khổ của người khác, chẳng phải là bất nhân bất nghĩa lắm sao? Biết thế rồi, ta tránh cái điều khó, điều phiền toái ấy bằng cách nào? Thì đây nhé:

Đem mình non nước nhàn qua tuổi,

Kết bạn thông mai ngõ phỉ nguyền.

Ta Đem mình non nước, ẩn mình vào chốn non nước rừng suối thanh vắng, nằm ở chẳng từng khuất nhiễu ai, sống vui với hạc vượn, kết bạn với thông mai cho qua tuổi già, cho nhàn qua tuổi, chừng ấy ngõ hầu (ngõ) ta cũng đã thấy thỏa chí ước mong (phỉ nguyền) rồi! Những kẻ làm quan nhân cách tầm thường, bỉ lậu, sao có cách hành xử nhân văn ấy được? Tiên sinh Nguyễn Trãi vẫn mới, vẫn thời sự lắm chứ!...

Bài bình của Vũ Bình Lục

Nguồn: Từ Fb của Vũ Bình Lục