BÀI THƠ TỨ KHOÁI -Bs Phan Thượng Hải sưu tầm

BÀI THƠ TỨ KHOÁI

-Bs Phan Thượng Hải sưu tầm

Có 1 bài cổ thi Trung Hoa rất nổi tiếng và phổ thông tả 4 trường hợp rất sung sướng thích thú của đời người, gọi là Tứ Khoái.

Đó là bài thơ vô đề trong Thần Đồng Thi của Uông Thù đời Bắc Tống ở Trung Quốc.

            Cửu hạn phùng cam vũ 

            Tha hương ngộ cố tri 

            Động phòng hoa chúc dạ 

            Kim bảng quải danh thì 

Dịch nghĩa:

            Cửu hạn phùng cam vũ = Nắng lâu gặp mưa rào

            Tha hương ngộ cố tri = Quê hương khác gặp người quen cũ

            Động phòng hoa chúc dạ = Đuốc hoa trong đêm động phòng

            Kim bảng quải danh thì = Khi bảng vàng ghi tên

 

Đây là một bài thơ Hán ngữ ý tứ đơn giản và rời rạc nhưng mỗi câu thơ được Thi nhân đời Hồng Đức trong Tao Đàn Nhị Thập Bát Tú (gồm vua Lê Thánh Tông và quần thần) dịch ra Việt ngữ và mượn ý để làm thành một bài thơ Đường Luật Thất Ngôn Bát Cú (đôi khi có Hàn Luật) để tả thêm chi tiết.  

 

(Hán ngữ)                                        (Việt ngữ)

Cửu hạn phùng cam vũ                   Đại hạn gặp mưa rào

Tha hương ngộ cố tri                       Đất khách gặp bạn cũ

Động phòng hoa chúc dạ                 Đuốc hoa đêm động phòng

Kim bảng quải danh thì                   Khi bảng vàng đề tên 

 

Bốn bài thơ Việt ngữ nầy đăng trong Hồng Đức Quốc Âm Thi Tập.

1. Cửu hạn phùng cam vũ

 

            ĐẠI HẠN GẶP MƯA RÀO

            Đã dư mấy tháng ngày khô khao 
            Mừng thấy trời cho một trận rào 
            Hoa đượm màu tươi cười hớn hở 
            Cá mừng nước ngọt nhảy lao xao 
            Trong triều mọi sĩ đều ca vịnh(*) 
            Ngoài nội tam nông kẻo ước ao (*)
            Nhuần khắp bốn phương tạo hóa 
            Mây tuôn năm thức chín trùng cao.

            (Thi nhân Hồng Đức)

(*) Chú thích: Sĩ = nho sĩ.  Nông = Nông dân.  Kẻo=khỏi. Câu 7 có 6 chữ theo thể Hàn Luật.

 

2. Tha hương ngộ cố tri

 

            ĐẤT KHÁCH GẶP BẠN CŨ

            Non nước quê người chỉn lạ lùng 
            Rầy mừng gặp bạn phỉ lòng trông 
            Duyên này đã thấy kim lan họp
            Thư kẻo còn truyền nhạn cá thông 
            Mừng mặt bình yên thơ ngợi trúc 
            Quen lòng khế khoát chén khuyên thông 
            Dặm thanh vân bẵng giao tình cũ
            Thẳng trỏ Trường Yên hẹn lại cùng.

            (Thi nhân Hồng Đức)

(*) Chú thích:

            Chỉn = thật

            Kim lan: ý chỉ Bạn đồng tâm (Bạn thân).  Theo Kinh Chu Dịch.

            Khế khoát = xa cách

            Chén khuyên thông: ý nói chén rượu "tùng diệp tửu" (rượu làm bằng lá cây thông)

            Thanh vân = mây xanh.  Dặm thanh vân: ý chỉ bước đường đỗ đạt

            Trường Yên = Trường An, kinh đô cũ của Trung Hoa (đời Đường)

Kinh Chu Dịch có những câu:

           Nhị nhân đồng tâm, kỳ lợi đoạn kim (Hai người đồng tâm, ích lợi lạ kỳ có thể chặt được vàng)

          Đồng tâm chi ngôn,xú như lan (Lời nói đồng tâm mùi như hoa lan) 

 

3. Động phòng hoa chúc dạ

            ĐUỐC HOA ĐÊM ĐỘNG PHÒNG

            Hơi dương đầy cửa, ngọc đầy thềm
            Nến đốt buồng lan đã rạng đêm 
            Thoáng thấy mặt hoa mày liễu tốt 
            Rỡ phong trướng vóc đệm hương êm
            Song song loan phượng cùng chen bóng 
            Lớp lớp hùng bi đã báo điềm (*)
            Mừng ấy lại mừng kim bảng nữa (*)
            Dường bằng gấm lại có hoa thêm

            (Thi nhân Hồng Đức)

(*) Chú thích:

          Nằm mộng thấy hùng bi là điềm sanh con trai.Hùng bi:1 loại gấu(?)

          Kim bảng = bảng vàng (có tên người thi đậu)

 

4. Kim bảng quải danh thì

 

            KHI BẢNG VÀNG ĐỀ TÊN

            Thưa sách đan trì ai bén chiêu, 
            Bảng vàng mừng đã thấy tên treo. 
            Thấp cao vòi vọi chen hàng nhạn, 
            Trên dưới làu làu hiện vẻ beo. 
            Thoáng đến mấy tầng Bồng đảo lạ, 
            Kẻ âu ba đợt Vũ môn nghèo. 
            Bảng này chẳng phụ danh đồn dậy, 
            Thấy hậu sinh còn nhiều kẻ theo.

            (Thi nhân Hồng Đức)

(*) Chú thích:

            Câu 1 có nghĩa: Ai làm sách (=thưa sách) ở thềm son (=đan trì) được lọt vào (=bén) chiếu chiêu hiền của vua.

            Câu 3 có nghĩa: Ý chỉ thứ tự đậu cao đậu thấp như hàng nhạn bay trên trời

            Bồng đảo: chỗ Tiên ở. Thi đậu như thành Tiên

            Vũ môn: Cá vượt vũ môn thành Rồng

 

Không những bài thơ 4 câu có ý tứ rời rạc nhưng từng mỗi câu ý tứ cũng quá đơn giản.

Ông Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa thời vua Tự Đức ở Bình Thủy, Cần Thơ có thêm 2 chữ (Hán) vào mỗi câu.

 

-Thêm 2 chữ vào mỗi câu cho nghĩa sung sướng và thích thú hơn nữa:

 

Thập niên cửu hạn phùng cam vũ

Thiên lý tha hương ngộ cố tri

Hòa thượng động phòng hoa chúc dạ

Nột nho kim bảng quải danh thì

 

(Mười năm nắng hạn gặp mưa rào

Ngàn dặm quê người gặp người quen cũ

Hòa thượng động phòng đêm hoa chúc

Học trò dốt được bảng vàng đề tên)

 

-Thêm 2 chữ vào mỗi câu cho nghĩa"đau khổ",không sung sướng thích thú:

 

Diêm điền cửu hạn phùng cam vũ

Đào trái tha hương ngộ cố tri

Yểm hoạn động phòng hoa chúc dạ (*)

Cừu nhân kim bảng quải danh thì

 

(Ruộng muối nắng hạn gặp mưa rào

Trốn nợ quê người gặp người quen cũ

Thái giám động phòng đêm hoa chúc (*)

Kẻ thù được bảng vàng đề tên) 

(*) Chú thích: Yểm = che dấu.  Hoạn = thái giám.

Bs PHAN THƯỢNG HẢI sưu tầm

 

Tài liệu tham khảo

            1) Giai Thoại Kẻ Sĩ (Thái Doãn Hiểu và Hoàng Liên)

            2) Trang thơ Lê Thánh Tông Thi Viện - Google 

            3) Điển Cố Từ Thơ (Phan Thượng Hải)