"CHIA SẺ" và "CHIA XẺ" -Hoàng Tuấn Công

"CHIA SẺ" và "CHIA XẺ"

Trong tiếng Việt, “chia sẻ” và “chia xẻ” là hai từ thường bị dùng lẫn lộn hoặc đánh đồng làm một, dẫn đến lỗi sai chính tả. Đáng chú ý, những người mắc lỗi này thuộc đủ mọi trình độ, kể cả người cầm bút chuyên nghiệp, có học hàm học vị cao. Thậm chí ngay cả người hoạt động trong lĩnh vực ngôn ngữ và biên soạn từ điển chính tả cũng nhầm lẫn, viết sai. Ví dụ:

Trên mạng xã hội Facebook, một người đưa ra thắc mắc: “Em cũng rất băn khoăn với từ “chia sẻ” theo nghĩa hiện hành. Nếu viết “chia xẻ” họ bảo sai theo quy tắc chính tả bây giờ, dù rằng phải “xẻ” mới chia được”.

PGS.TS. Ngôn ngữ học Lê Đức Luận (Đại học Đà Nẵng) cho rằng, chỉ có “chia XẺ” chứ không có “chia SẺ”. Trong một bình luận trên Facebook, ông viết: “Viết sai chính tả là chuyện ai cũng vấp ít nhất một lần. Người miền Bắc có cái sai mà bây giờ thành đúng, như màu thành mầu, tàu thành tầu, xẻ thành sẻ, trong chia sẻ và mặc nhiên thừa nhận”. Và ông lý luận: “Chia tức là phải xẻ ra, còn sẻ không có nghĩa gì cả. Chia mà không xẻ ra thì không chia được”(!)

Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà biên soạn từ điển Nguyễn Văn Khang (NVK) lại coi “chia sẻ” và “chia xẻ” chỉ là một từ với hai dạng chính tả đều được chấp nhận. Điều này dẫn đến ông lẫn lộn lung tung:

- Trong “Từ điển chính tả tiếng Việt” (NXB Đại học Quốc gia Hà Nội – 2018) NVK chỉ dẫn “chia xẻ = chia sẻ”; thành ngữ “nhường cơm SẺ áo” được ông khuyên viết thành “nhường cơm XẺ áo”.

- Đến sách “Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt Hán”, với trường hợp đáng lẽ phải dùng “chia XẺ”, thì NVK lại dùng “chia SẺ” (ông viết: “chia năm SẺ bảy” >< 四分五裂” - tứ phân ngũ liệt). Trongkhi phải dùng “XẺ bảy” mới chính xác, vì XẺ mới có nghĩa là chia CẮT ra (tương ứng với “phân liệt” 分裂 – chia cắt, trong tiếng Hán).

Ở một mục khác, đáng lẽ phải viết “chia SẺ” mới đúng, thì NVK lại hướng dẫn viết “chia XẺ” (ông viết: “chia ngọt XẺ bùi” >< 同甘共苦 - đồng cam cộng khổ). Sở dĩ phải viết là “SẺ bùi”, vì “SẺ” ở đây là “chia SẺ”, “san SẺ”, cùng hưởng cùng chịu, tương ứng với “đồng cam” 同甘, “phân cam” 分甘, “cộng hưởng” 共享 (cùng hưởng vị ngọt, đắng; tỉ dụ có phúc cùng hưởng, hoạn nạn cùng chịu) trong tiếng Hán.

Vậy, SẺ hay XẺ? Tại sao “CHIA SẺ” lại khác “CHIA XẺ”?

Khi chúng ta chia sẻ thông tin, chia sẻ bài vở, thì thông tin, bài vở ấy không hề bị XÉ ra, XẺ ra, không bị vơi bớt đi. Bởi vì CHIA và SẺ này có nghĩa là cùng hưởng, cùng đọc, cùng thu nhận thông tin với nhau, chứ không có nghĩa là chia phần.

Sự CHIA SẺ này mang nghĩa ẩn dụ, bởi vậy người ta còn chia sẻ cho nhau cả những thứ trừu tượng, vô hình, CHIA mà không cần XẺ, CẮT ra thành từng miếng, ví như như CHIA SẺ tâm tư tình cảm, CHIA SẺ buồn vui trong cuộc sống.

Còn “SẺ áo” trong “nhường cơm SẺ áo” nghĩa là san sẻ, giúp cho nhau về cái mặc. Còn nếu viết “XẺ áo”, chỉ có nghĩa là cắt, XÉ, XẺ cái áo ra làm nhiều mảnh.

Như vậy, cái lý lẽ của PGS. Lê Đức Luận “Chia tức là phải xẻ ra, còn sẻ không có nghĩa gì cả. Chia mà không xẻ ra thì không chia được”, không thể đứng vững.

Vậy, khi nào thì dùng “chia sẻ”, khi nào thì dùng “chia xẻ”? Cách đơn giản để phân biệt giữa “chia sẻ” và “chia xẻ” như thế nào?

- Viết CHIA SẺ: Khi chúng ta diễn tả việc chia với nhau để cùng hưởng hoặc cùng chịu, thì dùng CHIA SẺ. Ta hãy nhớ một cách máy móc rằng: SẺ đây là SAN SẺ, SAN SỚT. Vì SAN SẺ, SAN SỚT không thể viết thành “XAN XẺ”, “XAN XỚT”, nên CHIA SẺ cũng không thể viết thành “CHIA XẺ”. Cũng có thể liên hệ với SHARE tiếng Anh nghĩa là CHIA SẺ (VD: chia sẻ bài viết; lượt chia sẻ). Từ share được bắt đầu bằng chữ S, bởi vậy, ta nhớ luôn viết “Xin được CHIA SẺ”, chứ không phải “Xin được CHIA XẺ”.

- Viết CHIA XẺ: Khi diễn tả sự gì bị chia cắt XẺ, XÉ lẻ ra, phân tán  thành nhiều phần, làm cho một chỉnh thể nào đó không còn nguyên vẹn nữa, thì dùng CHIA XẺ. Sự CHIA XẺ này thường mang nghĩa tiêu cực. Ví dụ: Lãnh thổ bị chia năm xẻ bảy; Mảnh đất bị chia xẻ ra làm nhiều miếng; Lực lượng bị chia xẻ, phân tán; Số gạo bị chia năm xẻ bảy.

Ta chỉ cần nhớ: CHIA XẺ đây được dùng với nghĩa là CẮT XẺ, XÉ LẺ ra từng mảnh, nên phải viết giống XẺ trong XẺ GỖ.

Như vậy, CHIA SẺ và CHIA XẺ là hai từ mang hai nghĩa khác nhau, không thể thay thế cho nhau trong mọi trường hợp. Nguyên nhân của việc lẫn lộn "chia sẻ" với "chia xẻ" có thể do người viết không xác định rõ nghĩa của từ hoặc phát âm không chuẩn giữa S và X dẫn đến sai chính tả. Bởi vậy, khi viết cần phân biệt nghĩa của từ để viết đúng chính tả.

HOẢNG TUẤN CÔNG