U CƯ I và II-Nguyễn Du

Thanh Hiên thi tập 清軒詩集 là tập thơ chữ Hán đầu tiên của Nguyễn Du (阮攸; 1765–1820, tên chữ là Tố Như, hiệu là Thanh Hiên). Thi tập này được ông viết vào những năm trước 1802, để nói lên tình cảnh, tâm sự của mình trong hoàn cảnh lênh đênh, lưu lạc hoặc trong thời gian ẩn náu ở quê nhà, lúc gia đình đã sa sút theo đà sụp đổ của chế độ Lê - Trịnh.

        Sau đây là hai bài thơ U CƯ của ông được làm trong khoảng thời gian lưu lạc ở quê vợ ở Thái Bình mà ta tạm gọi là...

        Mười năm gió bụi: (1786 - khoảng cuối 1795 đầu năm 1796): tức năm Tây Sơn bắt đầu đưa quân ra Bắc Hà, cho đến năm Nguyễn Du trở về quê nhà ở Hồng Lĩnh.

* Bản chữ Hán cổ của bài U CƯ (1):

    幽居其一                   U CƯ  kỳ I

桃花桃葉落紛紛，    Đào hoa đào diệp lạc phân phân,

門掩斜扉一院貧。    Môn yễm tà phi nhất viện bần.

住久頓忘身是客，    Cửu trú đốn vong thân thị khách,

年深更覺老隨身。    Niên thâm cánh giác lão tùy thân ,

異鄉養拙初防俗，    Dị hương dưỡng chuyết sơ phòng tục,

亂世全生久畏人。    Loạn thế toàn sinh cửu úy nhân.

流落白頭成底事，    Lưu lạc bạch đầu thành đễ sự,

西風吹倒小烏巾。    Tây phong xuy đão tiểu ô cân.

                 阮攸                               Nguyễn Du

Chú Thích :

  * Lạc Phân Phân : là rơi lả tả, nếu là mưa thì là Mưa lất phất.

  * Yễm :là Đóng. Tà Phi: là cánh cửa xéo, là cánh cửa xiên xẹo, chỉ nhà nghèo.

  * Đốn Vong : là Quên bẵng đi.

  * Lão Tùy Thân : là Cái già nó đeo đuổi theo thân mình.

  * Dị Hương : là Quê hương lạ, chỉ ở xứ người.

  * Dưỡng Chuyết : là Nuôi nấng cái vụng về, ý chỉ giả ngây giả dại.

  * Tây Phong : Gió tây là gió mùa thu.

  * Tiểu Ô Cân : Cái khăn thâm(đen) nhỏ vấn trên đầu.

Nghĩa Bài Thơ :

                            Ở Nơi Vắng Vẻ

       Hoa đào cùng lá đào rơi lả tả, ta đóng cái cửa xiêu vẹo để nhốt một sân nghèo nàn lại. Ở nơi xứ lạ lâu ngày ta cũng quên bẵng đi mình là người khách tha phương. Năm tháng càng chồng chất càng cảm thấy cái già luôn đeo đuổi bên mình. Ở nơi quê hương xa lạ nầy ta luôn giả ngây giả dại để đề phòng những đứa phàm tục tiểu nhân. Ở trong thời lọan lạc muốn bảo toàn mạng sống nên lâu dần gặp ai cũng thấy lo sợ. Đem thân lưu lạc đến bạc đầu mới ra nông nổi thế nầy. Đến đổi gió tây vừa vi vút thổi thì cái khăn thâm quấn đầu cũng sút ra rớt xuống !

Diễn Nôm :

                  

Ở Nơi Hẻo Lánh (1)

Tơi bời hoa lá đào rơi rụng,             

Nghiêng nắng chiều buông khép cửa nghèo.

Quên bẵng lâu ngày thân đất khách,

Buồn trông năm hết cái già đeo.

Quê người giả dại e tai tiếng,

Thời lọan giữ mình sợ họa theo.

Lần lữa bạc đầu nên đến nỗi...             

Khăn ô lỏng rớt gió tây vèo !

Lục Bát :

             

Lá hoa đào lả tả rơi,

Cửa nghiêng xiêu vẹo khép lơi sân nghèo

Quên thân đất khách bao chiều,

Năm chồng tháng chất già đeo đẵng sầu.

Giả ngây xứ lạ bấy lâu,

Sợ người ly loạn chỉ cầu sống yên,

Bạc đầu nên nỗi ưu phiền,

Gió tây thổi rớt khăn niền đầu thâm.

                    Đỗ Chiêu Đức

* Bản chữ Hán cổ của bài U CƯ (2):

     幽居 其二                    U CƯ  kỳ II

 十載風塵去國賒      Thập tải phong trần khứ quốc xa,

 蕭蕭白髮寄人家      Tiêu tiêu bạch phát ký nhân gia.

 長途日暮新遊少      Trường đồ nhật mộ tân du thiểu

 一室春寒舊病多      Nhất thất xuân hàn cựu bệnh đa

 壞壁月明蟠蜥蜴      Hoại bích nguyệt minh bàn tích dịch,

 荒池水涸出蝦蟆      Hoang trì thủy hạc xuất hà ma.

 行人莫誦豋樓賦      Hành nhân mạc tụng Đăng Lâu Phú,

 强半春光在海涯      Cưởng bán xuân quang tại hải nha !

                 阮攸                                   Nguyễn Du

Chú Thích :

   * Thập Tải :là Mười năm. Quốc ở đây không phải là Nước mà là chỉ Quê hương. Xa : là Xa xôi.

   * Tiêu Tiêu Bạch Phát : là Tóc bạc hoa râm.

   * Hoại Bích : Tấm vách hư, bức tường đổ.

   * Tích Dịch : Chỉ chung các loại Thằn lằn, Tắt kè, rắn mối, kỳ nhông.

   * Hà Ma : Từnầy còn đọc là HÀM MÔ : chỉ chung ếch nhái ểnh ương.

   * Đăng Lâu Phú : Bài phú tỏ lòng nhớ quê nhà của Vương Xán, một trong Kiến An thất tử.  Vương Xán tránh nạn đến ở nhờ Lưu Biểu ở Kinh Châu, lên lầu thành Giang Lăng, nhớ nhà mà làm bài phú này.

   * Cưởng Bán : là Qúa nửa, là Hơn phân nửa.

Nghĩa Bài Thơ :

         Bỏ quê hương ra đi suốt mười năm  trường trong gió bụi, Đầu đã bạc lốm đốm rồi, mà còn phải ăn nhờ ở đậu nhà người ta. Hoàn cảnh hiện nay của ta là cảnh đường đi còn dài mà trời đã về chiều, lại không tìm ra được bạn mới ! Giữa mùa xuân trong căn nhà lạnh ngắt nầy, nhiều bệnh cũ lại tái phát. Dưới ánh trăng sáng, cắc kè rắn mối leo trên vách đà đổ nát. Trong ao hoang, nước đã cạn khô, chỉ còn thấy ếch nhái loi ngoi. Trong hoàn cảnh nầy, ai xa quê hương chớ nên đọc bài phú Đăng lâu. Ôi, Quá nửa đời người, mà ta vẫn còn ở nơi chân trời góc biển nầy !

Diễn Nôm :

Ở Nơi Hẻo Lánh (2)

           

Mười năm gió bụi nước non nhà,

Tóc bạc lơ thơ gởi xứ xa.

Ngàn dặm chiều tà người lát đát,

Một nhà xuân lạnh bệnh là đà.

Trăng soi vách đổ thằn lằn chắc…

Nước cạn ao hoang ếch nhái oa...

Chớ đọc Đăng Lâu thân viễn xứ,          

Tuổi xuân qúa nửa đã trôi qua !

Lục Bát :

           

Mười năm xa xứ phong trần,

Hoa râm đầu bạc gởi thân ở nhờ.

Đường chiều bè bạn lơ thơ,

Một nhà lạnh lẽo bơ phờ bệnh xưa.

Thạch sùng trăng chiếu vách thưa,

Ếch nhái nước cạn đợi mưa ao nhà.

Đăng Lâu Phú chớ ngâm nga,

Tuổi xuân qúa nửa người xa ven trời !

                       Đỗ Chiêu Đức

                                    *******

Tịch Cư I

Hoa tàn lá rụng kiếp đào ơi

Vách nát tường xiêu thấy ánh trời

Quán trọ bấy lâu khách hóa chủ

Tóc đen ngày tháng mực ra vôi

Biệt nhà khép lại lo gìn nếp

Tránh loạn phòng xa giữ lấy người

Sức đã yếu già tay trắng mãi

Chiếc khăn quàng nhỏ gió Tây rơi

Tịch Cư II

Mươi độ xuân tàn nhớ cố hương

Lang thang quán trọ tóc pha sương

Dặm hoang,ngày lụn,tri âm vắng

Mùa lạnh,nhà thưa,bệnh tật hơn

Trăng ngã vách hoen bầy mối quậy

Nước vơi bùn đọng đám lươn vờn

Đăng Lâu bài phú thê lương quá

Nửa kiếp lưu vong ngậm nỗi hờn

Phóng tác: Ngô Đình Chương

*****

Di Cư I

Lá rụng,hoa tàn xé lẻ bay

Tường nhà xiêu đổ,ánh chiều lay

Dầm dài ở trọ,đời xa vắng

Luẩn quẩn thiên di,tóc bạc đầy

Bản quán khơi triều xô kiếp mọn

Tha phương lánh nạn giữ thân gầy

Buồn trông trước gió vành khăn mỏng

Lất phất trêu người lệ thấm tay

Di Cư II

Bơ phờ gió bụi mãi phương xa

Tóc hóa tuyết sương nỗi nhớ nhà

Tri kỷ tìm quanh,ngày tháng lụn

Tòng tâm ngoảnh lại,bến mơ nhòa

Trăng khuya dọi ánh,thềm rêu mọc

Nắng xế soi tường,cột mối ra

Phú tụng Đăng Lâu chiều bảng lảng

Trường giang điệp điệp sóng giang hà…

            Phóng tác: Lý Đức Quỳnh

*****

U Cư I
         
Đào tàn lá rụng hoa rơi
Tường xiêu mái dột ánh trời rọi soi
Trọ lâu khách hóa chủ rồi
Thời gian trôi chảy tóc thời điểm sương
Xa nhà giữ nếp quê hương
Giữa dòng ly loạn phải thường phòng thân
Sức mòn ngày tháng bâng khuâng 
Gió Tây nhẹ phất khăn dâng thấm sầu./.
                       
U Cư II

Mười xuân xa vắng quê nhà
Ở ăn hàng quán tóc đà hoàng hôn
Bạn bầu ngày một vắng hơn 
Mưa sa gió lạnh bịnh luôn theo mình       
Trăng luồn vách nát rung rinh
Bầy lươn quậy giữa đám sình loi ngoi         
Đăng Lâu Phú vọng chiều rơi
Quyện trong nấng nhạt ngàn khơi trùng trùng./.
               Trúc Lệ-Trần Lệ Khánh.
                        Phóng tác
                       18-4-2018.
*****

Ở Nơi U Tịch (1)

Hoa lá đào, rụng rơi tan tác,
Nhà mái nghèo xơ xác cổng phên .
Trọ lâu thân khách ngỡ quên,
Tháng năm đăng đẳng lênh đênh thân già.
Giả vụng về phòng xa thói tục,
Thời loạn ly mỗi lúc phòng thân.
Nổi trôi, tay trắng bạc đầu,
Gió tây tung xổ rầu rầu khăn thâm .

Ở Nơi U Tịch (2)

Kiếp tha hương mười năm ròng rã
Nương cửa người tóc đã điểm sương.
Tuổi chiều bạn ít dặm trường,
Trời xuân nhà lạnh bệnh dường tái sinh.
Tả tơi vách, trăng in lằn-mối,
Ao cạn dần ếch nổi nhô đầu
Tha hương chớ đọc “Đăng Lâu “
Tuổi xuân qúa nửa dãi dầu phương xa.
                 Mailoc phỏng dịch
*****

Y Đề 1 
 Đào rơi nhuộm héo hồn lưu lạc
Kiếp trọ sầu phai nhạt cuối đường
Ngày xanh trở giấc tóc sương
Âm thầm đóng cửa tránh vương luỵ đời

Trời mưa gió tả tơi lòng khép
Tuổi hạc đơn côi nép phận nghèo
Mắt gầy u uẩn sầu gieo
Thẩn thơ khăn cổ bay theo bóng chiều

Y Đề 2 
Lòng chiều vắng lặng nhớ quê hương
Cuối nẻo mây mù tóc điểm sương
Lủi thủi đời buồn thân bệnh mãi
Âm thầm kiếp khổ cảnh nghèo hơn
Liêu xiêu vách đổ bầy ruồi bám
Nghiêng ngửa song thưa đám kiến vờn
Bài phú Đăng Lâu buông xoắn ruột
Sầu đau giọt lệ chảy tuôn hờn
            Phóng tác:Minh Thuý
                  Tháng 4_2018