CHẾ BỒNG NGA -Thơ Phan Thượng Hải và Thơ Họa

CHẾ BỒNG NGA

 

Sơn hà nguy biến tự Chiêm Thành

Bởi Chế Bồng Nga khởi chiến tranh

Đại Việt ra vào không quản ngại

Thăng Long cướp phá mặc tung hoành

Vua Trần thất thế, điều nhân quả?

Sông Luộc đưa đường, chuyện tử sanh

Hỏa khí Khát Chân tàn thảm họa

Nên khi nước loạn biết hùng anh.

(Phan Thượng Hải)

         4/18/15

Thơ Họa:

 

CHỐNG GIẶC CHIÊM THÀNH

 

Bồng Nga đánh chiếm Thăng Long thành

Lãnh thổ nhà Trần, muốn đoạt tranh

Tướng tá thừa cơ vào quấy nhiễu

Quân binh được thế lại hành hoành

Vua nao núng, khẩn cầu thiên địa

Nước loạn ly, đày đọa chúng sanh

Phúc họa cùng dân, dân quyết tử

Giữ nguồn truyền thống dưỡng tinh anh

Lý Đức Quỳnh

   15/6/2025

 

THẦN PHỤC CHIÊM THÀNH

 

Chiếm đất, giành dân lũ ngoại tranh

Xua quân cố đoạt khó mong thành

Trí hùng hào kiệt giang tay đỡ

Tướng sĩ tài ba chặn giặc hoành

Sông Mã,chiến thuyền vào bất chính

Hải Triều,hoả khí đốt tà sanh

Quân Chiêm,vua chết tung cờ trắng

Đại Việt khải hoàn xứng bậc anh!

      LAN

(16/06/2025).

 

GIẶC NGOẠI XÂM

 

Chống giặc ngoại xâm, phải thủ thành

Tình hình căng thẳng mới đua tranh

Quân dân Đại Việt đồng thanh chiến

Bọn Chế Bồng Nga mặc sức hoành

Thế lực Nhà Trần chưa võ bị

Đôi bên sách lược cũng tương sanh

Khắc Chân chiến sự ai gây họa

Loạn lạc trung quân ái quốc anh

      MAI XUÂN THANH

Silicone Valley June 16, 2025

 

CHẾ BỒNG NGA

Họa hoán vận

 

Đồ Bàn khởi sắc rạng tinh anh

Bốn bận Thăng Long bị chiếm thành

Tướng Việt lùi binh khi chiến đấu

Vua Trần chết trận lúc giao tranh

Đuổi Chiêm nhiễu loạn ngừa Lâm Ấp

Gìn Việt khương ninh trấn Núi Hoành

Bởi Chế Bồng Nga xâm lược mãi

Khát Chân đoạt mệnh há tồn sanh

ThanhSong ntkp

CA. 18/06/2025

 

Kính mời tham khảo:

CHIẾN TRANH GIỮA ĐẠI VIỆT VÀ CHIÊM THÀNH TRONG THỜI NHÀ TRẦN            

Bs Phan Thượng Hải biên soạn 

Sau khi Huyền Trân Công chúa về Đại Việt (1308) và nước Đại Việt được 2 châu Ô và Lý (1307), nhiều trận chiến xảy ra giữa Đại Việt và Chiêm Thành trong thế kỷ thứ 14 (1311-1390).  Thành Thăng Long của Đại Việt bị thất thủ 4 lần!

a) Trần Anh Tông, Trần Minh Tông và Trần Dụ Tông

Năm 1311, 3 năm sau, vua Chiêm Thành là Chế Chí (Jaya Sinhavarman IV), con Chế Mân, muốn lấy lại 2 châu Ô Lý.  Vua Trần Anh Tông đem ông Phạm Ngũ Lão cùng Huệ Võ Vương Trần Quốc Chân (Chẩn) và Nhân Huệ Vương Trần Khánh Dư phân làm 3 đạo quân đánh Chiêm Thành (1312) bắt Chế Chí về Đại Việt và phong em là Chế Đà A Bà còn gọi là Chế Năng (1312-1318) làm vua Chiêm Thành.  Chế Chí chết ở Đại Việt.

Vua Chế Năng cũng muốn chiếm lại Ô Lý nên Trần Minh Tông (con Anh Tông) cùng Huệ Võ Vương Trần Quốc Chẩn và ông Phạm Ngũ Lão sang đánh (1318), Chế Năng thua trận chạy trốn sang Java (Nam Dương). 

Nhà Trần lập một người Chàm từng sống ở Đại Việt là Chế Ba A Niêm hay Chế Anan làm vua (1318-1342).  Nước Chiêm Thành trở thành một “chư hầu” (vassal) của Đại Việt.  Khi Chế Anan chết, người em rể là Trà Hoa Bồ Đề được người Chàm ủng hộ đuổi con của Chế Anan là Chế Mô về Đại Việt.  Nước Chiêm Thành lại độc lập khỏi Đại Việt.  Sau nầy (1353) vua Trần Dụ Tông (con Minh Tông) cho quân đưa Chế Mô về nước Chiêm Thành (làm vua) nhưng bị vua Trà Hoa Bồ Đề (1342-1360) đánh bại.  

Vua Trà Hoa Bồ Đề chết, người em lên nối ngôi là vua Chế Bồng Nga (1360-1390). 

Vua Chế Bồng Nga (Po Binasuor) là vị vua thứ 39 của lịch sử Chiêm Thành và là vị vua hùng mạnh nhứt.  

b) Dương Nhật Lễ

Trần Dụ Tông mất năm 1369, Hiến Từ thái hậu (mẹ ruột Dụ Tông và là Hoàng hậu của Minh Tông) lập con của con ruột mình là Hôn Đức Công Nhật Lễ làm vua (con của Cung Túc Vương Trần Nguyên Dục, đã qua đời vào năm 1364).  Thật ra Nhật Lễ không phải là con của Cung Túc Vương.  Mẹ của Nhật Lễ là một đào hát (bội), khi lấy Cung Túc Vương đã có thai với một kép hát tên là Dương Khương.  Nhật Lễ khi làm vua công khai mời Dương Khương vào làm quan trong triều.  Sáu tháng sau, vua Dương Nhật Lễ đầu độc giết chết Hiến Từ thái hậu.  Một năm sau (1370), cha vợ của vua Dương Nhật Lễ là Cung Định Vương Phủ (con Minh Tông), dùng em là Cung Tuyên Vương Kính, giết Dương Nhật Lễ và lên ngôi là Trần Nghệ Tông.  Bà mẹ của Dương Nhật Lễ chạy sang cầu cứu với vua Chế Bồng Nga của Chiêm Thành. 

b) Trần Nghệ Tông và Chế Bồng Nga

* Thời Trần Nghệ Tông

Vì mẹ của Dương Nhật Lễ sang cầu cứu Chiêm Thành, vua Chế Bồng Nga đem quân tấn công, theo cửa Đại An vào sông Đáy cướp phá Thăng Long làm vua Trần Nghệ Tông phải bỏ chạy khỏi kinh đô (1371).  

* Thời Trần Duệ Tông

Sau 2 năm làm vua, vua Trần Nghệ Tông (52 tuổi) giữ thông lệ cũ lên làm Thái Thượng Hoàng truyền ngôi cho em là Cung Tuyên Vương Kính tức là Trần Duệ Tông (năm 1373).  Tháng giêng năm 1377, vua Trần Duệ Tông (1337-1377) đi đánh Chiêm Thành để báo thù.  Vua bị Chế Bồng Nga phục binh bắn chết ngay trong thành Đồ Bàn.  Lê Quý Ly giữ hậu quân ở cửa Thị Nại bỏ chạy không tiếp viện.

* Thời Trần Phế Đế

Thượng Hoàng Nghệ Tông lập con thứ của Duệ Tông là Hoàng tử Trần Hiện (1361-1388), cháu kêu mình bằng bác, đang 16 tuổi, có mẹ là Gia Từ hoàng hậu (em của Lê Quý Ly).  Đó là vua Trần Phế Đế.  

         Vua Chế Bồng Nga của Chiêm Thành lại tấn công và cướp phá Thăng Long vào tháng 11 năm 1377 (theo cửa Thần Phù vào sông Chính Đại ở Yên Mô, Ninh Bình) và vào năm 1378 (theo sông Đại Hoàng tức là sông Châu Giang ngày nay nên chắc phải vào cửa Đại An của sông Đáy rồi theo sông Châu Giang qua sông Hồng?).  

         Lê Quý Ly và quân nhà Trần chận đứng được quân Chiêm vào năm 1380 (ở Thanh Hóa) và Nguyễn Đa Phương thắng quân Chiêm vào năm 1382 (ở cửa Thần Phù).  

         Năm 1383, Chế Bồng Nga cùng tướng là La Khải, theo sơn lộ (? từ Thanh Hóa) đến Quốc Oai (nay là Quốc Oai, Hà Tây) vào cướp phá Thăng Long lần thứ 4, Nghệ Tông lại chạy qua bên kia sông Hồng lánh nạn.  

Quân Mông Cổ chỉ chiếm Thăng Long có 2 lần nhưng quân Chiêm Thành đánh hạ Thăng Long 4 lần (1371, 1377, 1378 và 1383), cướp phá và rút về.  

* Thời Trần Thuận Tông

Thượng Hoàng Nghệ Tông phế Trần Phế Đế và ép thắt cổ chết rồi lập con nhỏ của mình là Ngung (1377-1399) làm vua là Trần Thuận Tông (năm 1388).  

         Đầu năm 1389, Chế Bồng Nga lại tấn công Đại Việt đánh bại Lê Quý Ly ở Thanh Hóa nhưng nhờ ông Nguyễn Đa Phương thủ bờ bắc sông Ngu Giang làm kế nghi binh cắm nhiều cờ xí ở dinh trại nên quân Chiêm không dám tấn công và rút về.  Lê Quý Ly ghen tị giết ông Nguyễn Đa Phương.  Ở địa phận Thanh Hóa có hạ lưu sông Mã.  Khi xưa khi sông Mã chảy gần tới biển là khúc sông Tào Xuyên (gọi là Ngu Giang) ra cửa Lạch Trường nhưng sông và cửa nầy bị hẹp thời nhà Nguyễn nên sông Mã mở rộng theo 1 nhánh nhỏ chảy ra cửa Lạch Hới gần núi Hàm Rồng ngày nay.  Do đó những lần vào Thanh Hóa chắc Chế Bồng Nga dùng cửa Lạch Trường của sông Mã.

         Tháng 11 năm 1389, vua Chế Bồng Nga lại vào sông Hồng (cửa Ba Lạt?) đến Hoàng Giang (? khúc sông Hồng ở Nam Xương, Hà Nam), đóng quân và cướp phá ở vùng Thái Bình và Hưng Yên.  Lê Quý Ly cứ bị đánh thua nên Thượng Hoàng Nghệ Tông dùng ông Trần Khát Chân (dòng dõi ông Trần Bình Trọng) cầm quân chống giặc.  Đầu năm 1390, ông Trần Khát Chân đóng quân ở sông Hải Triều (khúc sông Luộc ở giữa Tiên Lữ, Hưng Yên và Hưng Nhân, Thái Bình).  Nhờ một hàng tướng Chiêm Thành (tên là Ba Lậu Kê) cho biết dấu hiệu riêng của thuyền Chế Bồng Nga (có sơn màu xanh), ông Trần Khát Chân nhân lúc Chế Bồng Nga đi thị sát mặt trận ở sông Hải Triều cho quân tập trung hỏa khí bắn vào chiếc thuyền nầy và may mắn giết chết Chế Bồng Nga.  Tướng La Khải và quân Chiêm phải rút về nước, con cháu Chế Bồng Nga đầu hàng và về ở Đại Việt.  Tướng La Khải lên làm vua và từ đó nước Chiêm Thành suy yếu không còn cạnh tranh nổi với Đại Việt.

Hậu thế có bài thơ:

CHẾ BỒNG NGA

Sơn hà nguy biến tự Chiêm Thành

Bởi Chế Bồng Nga khởi chiến tranh

Đại Việt ra vào không quản ngại

Thăng Long cướp phá mặc tung hoành

Vua Trần thất thế, điều nhân quả?

Sông Luộc đưa đường, chuyện tử sanh 

Hỏa khí Khát Chân tàn thảm họa

Nên khi nước loạn biết hùng anh.

(Phan Thượng Hải) 

        4/18/15

Bs PHAN THƯỢNG HẢI biên soạn